Giải pháp xây dựng, sửa đổi Luật Đất đai năm 2013 để thực hiện tốt thẩm quyền của HĐND cấp tỉnh trong việc quyết định chủ trương thu hồi đất thực hiện dự án đầu tư nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập như hiện nay

Đây là những điểm mới thuộc thẩm quyền của HĐND cấp tỉnh được phân cấp theo Luật Đất Đai năm 2013 có tính chất bắt buộc, nhằm hạn chế tình trạng tùy tiện trong việc chuyển mục đích sử dụng đất lúa, đất rừng phòng hộ, đất rừng đặc mục một cách tràn lan kém hiệu quả, đồng thời là tiền đề làm cơ sở để UBND tỉnh phê duyệt kế hoạch sử dụng đất hàng năm của cấp huyện; thực hiện các bước thu hồi đất và chỉ đạo chủ đầu tư liên quan triển khai thực hiện các dự án đầu tư trên địa bàn tỉnh.
Tuy nhiên, từ thực tiễn ở địa phương so với quy định của Luật Đất đai còn một số điểm bất cập, chưa tạo sự thuận lợi cho địa phương cần phải có giải pháp sửa đổi kịp thời để phù hợp.
Cụ thể, riêng ở Tỉnh Quảng Trị, để thực hiện đúng các quy định trên của Luật Đất Đai năm 2013 về chủ trương thu hồi đất, chuyển mục đích sử dụng đất, từ năm 2014 đến hết năm 2021, Sở Tài nguyên Môi trường đã tổng hợp 1639 danh mục dự án đề nghị thu hồi đất và chuyển mục đích sử dụng đất lúa, đất rừng phòng hộ với tổng diện tích 21.004,17 ha; trong đó, có 409 danh mục dự án đề nghị chuyển mục đích sử dụng đất lúa, đất rừng phòng hộ với diện tích 5.250,43 ha đầu tư các công trình kinh tế xã hội, phúc lợi xã hội và công trình quốc phòng an ninh trên địa bàn báo cáo UBND tỉnh trình HĐND tỉnh xem xét, quyết định. Qua thẩm tra và kiến nghị của Ban KTNS-HĐND tỉnh, HĐND tỉnh chỉ quyết định thông qua 1.521 danh mục dự án đã đầy đủ hồ sơ thủ tục pháp lý về bố trí vốn chuẩn bị đầu tư phục vụ hỗ trợ bồi thường, GPMB đầu tư công trình với diện tích 19.325 ha (giảm 118 dự án và giảm 1679,17 ha so với UBND tỉnh trình); các dự án do HĐND tỉnh quyết định phần lớn là các công trình, dự án bố trí vốn đầu tư công đã chứng minh được nguồn vốn và những dự án đầu tư ngoài ngân sách được cấp có thẩm quyền cấp chủ trương đầu tư hoặc cấp phép đầu tư; còn lại nhưng danh mục dự án đầu tư công do cấp huyện, cấp xã quản lý, dự án khác chưa được HĐND tỉnh quyết định, hoặc phải quyết định bổ sung tại các kỳ họp chuyên đề HĐND tỉnh bởi những nguyên nhân chính:
 Thứ nhất: Theo quy định, tại kỳ họp cuối năm, HĐND cấp tỉnh quyết định danh mục dự án thu hồi đất và chuyển mục đích sử dụng đất lúa, đất rừng phòng hộ, đất rừng đặc dụng để thực hiện các dự án đầu tư trên địa bàn tỉnh đi cùng với việc quyết định mức vốn ngân sách nhà nước cấp cho việc bồi thường, GPMB. Nhưng từ thực tế cho thấy, HĐND cấp tỉnh chỉ quyết định được những danh mục công trình, dự án thu hồi đất đầu tư công bố trí từ ngân sách Trung ương hỗ trợ cho địa phương và công trình cấp tỉnh do HĐND tỉnh quyết định thì đã khẳng định được nguồn vốn bố trí; còn lại các dự án thu hồi đất, chuyển mục đích sử dụng đất do cấp huyện, cấp xã tự quyết định thì tại kỳ họp cuối năm của HĐND cấp tỉnh chưa có đầy đủ cơ sở pháp lý về bố trí vốn đầu tư nên HĐND tỉnh chưa thể quyết định. Vì vậy, dẫn đến sau kỳ họp cuối năm của HĐND tỉnh; cấp huyện và cấp xã mới họp và quyết định danh mục các dự án đầu tư công do địa phương bố trí vốn thì mới trình HĐND tỉnh chấp thuận bổ sung việc thu hồi đất và phải thực hiện dự án nhiều lần trong năm nhưng phải chờ đến kỳ họp HĐND tỉnh mới giải quyết nên gây sự chậm trể trong triển khai dự án ở địa phương.  
Thứ hai: Tại thời điểm HĐND tỉnh họp vào cuối năm quyết định chủ trương về danh mục dự án thu hồi đất, chuyển mục đích sử dụng đất của năm sau thì chưa khẳng định được các dự án đó có được bố trí vốn hay không, vì văn bản pháp lý cao nhất ở địa phương là Nghị quyết của HĐND và Quyết định của UBND cấp có thẩm quyền về bố trí vốn đầu tư cho các công trình, dự án nhưng chưa có, phải chờ HĐND tỉnh họp quyết định mới biết.
Thứ ba: Các danh mục dự án đầu tư phát triển KTXH đề nghị thu hồi đất, chuyển mục đích sử dụng đất ngoài danh mục dự án đầu tư công Luật Đất đai năm 2013 chưa quy định cụ thể về điều kiện về hồ sơ, thủ tục để được HĐND tỉnh có cơ sở quyết định thu hồi đất, chuyển mục đích sử dụng đất để thực hiện dự án gây lúng túng cho địa phương trong thực hiện
Thứ tư: Công tác phối hợp giữa các ngành Sở Tài nguyên Môi trường, Kế hoạch đầu tư và Tài chính trong việc rà soát để xác định cơ sở pháp lý tổng hợp báo cáo UBND tỉnh trình HĐND tỉnh quyết định chủ trương thu hồi đất cho các dự án đầu tư thường bị cập rập, chậm trể với lý do chưa đầy đầy đủ cơ sở pháp lý để minh chứng nguồn vốn bố trí trình HĐND tỉnh.
 

Từ những khó khăn của thực tiển so với quy định của Luật Đất đai năm 2013, cụ thể là Nghị định số 43/2014/NĐ-CP ngày 15/5/2014 của Chính phủ, thiết nghĩ, khi sửa đổi Luật Đất đai vào năm 2023 thì Quốc hội, Chính phủ xây dựng Luật Đất đai sửa đổi vào năm 2023 theo hướng:
- Phân cấp thẩm quyền cho Thường trực HĐND cấp tỉnh quyết định bổ sung về danh mục dự án thu hồi đất, đề nghị chuyển mục đích sử dụng đất trồng lúa, đất rừng phòng hộ, đất rừng đặc dụng giữa các kỳ họp của HĐND tỉnh và báo cáo tại kỳ họp gần nhất để kịp thời thu hồi đất cho các dự án do cấp huyện, cấp xã quyết định làm chủ đầu tư sau khi HĐND tỉnh đã họp xong.
- Cần quy định điều kiện cụ thể về quy mô, tính chất nhiệm vụ và hồ sơ thủ tục cần có là gì để được cơ quan có thẩm quyền quyết định thu hồi đất (Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ hay HĐND tỉnh) đối với dự án đầu tư công, dự án đầu tư ngoài ngân sách, dự án đầu tư theo hình thức xã hội hóa. Ví dụ, danh mục công trình dự án Đầu tư công trình HĐND tỉnh thu hồi đất phải quy định điều kiện được cấp có thẩm quyền phê duyệt chủ trương đầu tư, nằm trong kế hoạch đầu tư công và được thông báo hoạch quyết định kế hoạch vốn đầu tư; đối với danh mục dự án phát triển KTXH ngoài ngân sách, dự án XHH phải được cấp có thẩm quyền phê duyệt chủ trương đầu tư, đánh giá tác động môi trường hoạch kế hoạch BVMT (nếu dự án bắt buộc), ý kiến tham vấn động thuận của dân cư khu vực dự án..; đồng thời quy định xác định rõ quy mô, diện tích, mức độ tác động của dự án đề nghị thu hồi đất để trình HĐND tỉnh.
- Cần có quy định lỏng hơn, linh động hơn là khi có dự án cần đề nghị thu hồi đất, chuyển mục đích sử đụng đất để thực hiện các dự án đầu tư, Sở Tài nguyên Môi trường tổng hợp danh mục dự án, thuyết minh sự cần thiết phải thu hồi đất, chuyển mục đích sử dụng đất, hồ sơ chi tiết dự án kèm theo báo cáo UBND tỉnh để trình HĐND tỉnh quyết định thay vì quy định như hiện nay vào kỳ họp cuối năm HĐND tỉnh quyết định chủ trương về danh mục dự án thu hồi đất, chuyển mục đích sử dụng đất của năm sau. /.
 

                                                                                        Bài, ảnh:  Minh Sơn